M. WOŹNIAK
Zastanówmy się czym jest proces uczenia się oraz jakie typy pamięci posiadamy.
W literaturze istnieje wiele definicji procesu uczenia się oraz pamięci samej w sobie. Uczenie się jest najczęściej definiowane jako proces prowadzący do zmian w zachowaniu jednostki w wyniku jej uprzedniego doświadczenia. Dodatkowo istnieje wiele definicji samej pamięci, jednak najogólniej jest to system przechowujący informacje o zdolności organizmu[1].
Parafrazując wyżej wymienione stwierdzenia dochodzimy więc do wniosku, że nauka prowadzi do zmiany struktury pamięci wewnątrz organizmu. Wykluczając tutaj pojęcie pamięci motorycznej oraz pozostałe rodzaje pamięci (pamięć uczuć, pamięć mimowolna itp.)[2] na potrzeby tego artykułu przyjmę definicję uproszczoną, w której pamięć będzie zdolnością do przechowywania danej informacji przez określoną długość czasu. Znaczące tutaj jest ostatnie zdanie – gdyż na tej podstawie możemy dojść do jednego z najbardziej podstawowych podziałów pamięci, czyli[3]:
- Pamięci krótkotrwałej – jest to pamięć przechowująca niewielkie ilości informacji (najczęściej nie dłużej niż 30 sekund); ludzie są świadomi wszystkich tych informacji, które w danym momencie znajdują się w ich pamięci krótkotrwałej.
- Pamięci długotrwałej – jest to rodzaj pamięci przechowujący ogromne ilości pamięci w czasie od kilku godzin do kilku lat; informacje dostępne w tym rodzaju pamięci nie są bezpośrednio dostępne naszej świadomości, tak naprawdę zdajemy sobie z nich sprawę dopiero w momencie wywołania danego wspomnienia do pamięci krótkotrwałej.
Analizując powyższe rodzaje pamięci dochodzimy więc do wniosku, że aby czegoś się nauczyć, na przykład nowego słowa w języku obcym, w pierwszej kolejności musimy je usłyszeć lub przeczytać (przenieść do świadomości czyli pamięci krótkotrwałej); raz usłyszane i nigdy niepowtarzane słowo bez wątpienia nie pozostanie długo w naszej pamięci długotrwałej. Dlatego ważnym jest, aby dane słowo powtórzyć (dalsze informacje na ten temat zawierać będzie podrozdział dot. modelu krzywej zapominania).
Poniższy model został zaprezentowany wprowadzili Atkinson i Shiffrin (1968, 1971) oraz Waugh i Norman (1965):
Rysunek nr 1. Model pamięci wprowadzony przez Atkinsona i Shiffrina oraz Waugha i Normana
Źródło: Kossylyn S. M., Rosenberg R.S., w tłum. Majczyna M., Majczyna B., Sikora K., Tylikowska A., Psychologia. Mózg, człowiek, świat, Znak, Warszawa 2008.
Model ten, chodź nie okazał się idealny (gdyż późniejsze badania pokazały, że istnieje bezpośredni przepływ do pamięci długotrwałej), wskazuje przepływ informacji między różnymi rodzajami pamięci podczas procesu uczenia się.
Pamięć krótkotrwała jest buforem do pamięci długotrwałej, jednak informacja pozostanie w naszej pamięci długotrwałej w większości przypadków tylko wtedy, kiedy będzie odpowiednio powtarzana. Powtarzanie materiału z kolei przybliżać nas będzie do pojęcia optymalizacji powtórek materiału (ang. spaced repeating) – więcej informacji na ten temat znaleźć można znaleźć w poniższym podrozdziale.
Znając więc podstawy teoretyczne dotyczące podstawowego modelu zapamiętywania czas przyjrzeć się jakie mogą mieć one zastosowanie w platformach
e-learningowych.
Powtarzanie materiału
Powtarzanie materiału jest fundamentalną sprawą jeżeli chodzi o wzrost efektywności nauczania. Ważnym będzie tutaj więc wprowadzenie pojęcia zapominania – w literaturze występują najczęściej cztery poglądy na ten temat, w różny sposób tłumaczące to zjawisko[4]:
– zanikanie – czyli dana informacja w pamięci powoli ulega „wyblaknięciu”;
– interferencja – według której informacja może zostać zablokowana poprzez analogiczne bodźce wejściowe;
– nieskuteczne wyszukiwanie – czyli niemożliwość znalezienia danej informacji w pamięci, podobnie jak w przypadku niemożliwości znalezienia odpowiedniego przedmiotu w domu;
– motywowane zapominanie – wyszukiwana informacja jest ukryta przed świadomością, zapominamy wtedy coś, czego nie lubimy.
W każdym z powyższych przypadków mamy więc do czynienia z niemożliwością przeniesienia informacji z pamięci długotrwałej do pamięci krótkotrwałej (czyli świadomości). Ponadto spoglądając na prosty przykład nas samych – dla osoby zdrowej nie jest praktycznie nigdy problemem przypomnienie sobie swoich danych personalnych. Dzieje się tak dlatego, że informacja ta jest bardzo często powtarzana przez całe życie – oznacza to, że jest w stanie odcisnąć trwały ślad pamięciowy w pamięci długotrwałej.
Ślad pamięciowy jest z kolei tematem z pogranicza biologii i psychologii, najkrócej opisać można go w sposób: elastyczna sieć neuronalna, a siła przekazywania sygnałów między neuronami naszego mózgu może być silniejsza lub słabsza, w zależności od częstotliwości ich używania (czyli przywoływania do naszej świadomości [do pamięci krótkotrwałej])[5]. Poprzez częstotliwość ich używania należy więc rozumieć sytuację, w której dana informacja tak naprawdę jest nam potrzebna (lub przypominana).
Odchodząc już od czysto teoretycznych modeli ludzkiej pamięci, pragnę zaznaczyć że efektywność metod e-learningowych będzie więc fundamentalnie większa, jeśli połączymy wszystkie jej zalety (materiały multimedialne, możliwość doboru materiału czy dowolność miejsca) z teoretycznymi założeniami ludzkiej pamięci.
Warto wspomnieć ponadto, że efektywność tego sposobu nauki zależy tak naprawdę od umiejętnego połączenia technologii i typowo ludzkich zdolności. Dlatego połączenie tych technik z dobrze wypracowanymi dotychczas modelami ludzkiej pamięci da najlepszy efekt. W kolejnym podrozdziale omówię teoretyczny model zapominania dla pamięci długotrwałej oraz wypracowany algorytm wykorzystujący ten model w celu minimalizowania procesów związanych z zapominaniem, a więc dążącym do maksymalizowania rezultatów wynikających z procesu nauki.
Nim przejdę do omawiania modeli i algorytmów przygotowywania powtórek, na początku chciałbym jednak zwrócić uwagę, że nie są one idealne i nie odzwierciadlają w dokładny sposób procesów zachodzących podczas zapamiętywania, głównie ze względu, że bardzo trudno w tych modelach byłoby uwzględnić dodatkowe, zbadane czynniki mające wpływ na procesy zachodzące w momencie zapamiętywania. Są to m.in.
– Indywidualna rola danego materiału dla uczącego się – czyli dany materiał, który jest znany danej osobie, jest zapamiętywany o wiele łatwiej[6].
– Reprezentacja danej jednostki materiału – czyli możliwość zastosowania mnemotechnik, np. reprezentację danego ciągu liczb możemy w pamięci przedstawić jako ciąg indywidualnych skojarzeń związanych z tymi liczbami [21].
– Ładunek emocjonalny – zdarzenia kojarzące się z pozytywnymi odczuciami jednostki są zapamiętywane lepiej niż te, które wiążą się z przykrymi wydarzeniami[7].
– Ogólny stan człowieka uczącego się lub powtarzającego dany materiał – zależy od indywidualnych uwarunkowań osoby w danym dniu, związany jest z poziomem stresu, ilością snu itp.
Powyższe czynniki, ze względu na ich specyfikę bardzo trudno więc uwzględnić w modelach zapamiętywania, stąd też ich komputerowe implementacje nie będę tak naprawdę w stu procentach zgodne z ludzkim systemem poznawczym, uwzględniając to, że przykładowo algorytm który jest z nim zgodny w 80% jest lepszy niż żaden algorytm.
Przy opisie algorytmów warto wspomnieć dodatkowo o metodzie Leithera. Polega ona na metodzie karteczek, z jednej strony zapisanej słowem w naszym języku ojczystym, po drugiej w języku obcym. Dodatkowo potrzebne jest pudełko zawierające stosowne przegródki. W wyznaczonej przegródce słowa powtarzane są codziennie,
w innej co trzy dni, w kolejnej co tydzień itd. Przegródki ustawione są w odpowiedniej kolejności. Powtórka materiału polega na przeglądnięciu karteczek na dany dzień i próbie udzielania odpowiedzi – jeżeli odpowiedź jest poprawna – karteczka przekładana jest do następnej dostępnej przegródki – jeżeli odpowiedź jest błędna – karteczka trafia do przegródki powtórek na następny dzień [8].
Rysunek nr 2. Wizualizacja systemu Leithera
Źródło: http://www.virtualsalt.com
Modelem, który wykorzystuje podobny schemat działania jest krzywa zapominania. Model ten zaproponowany przez Hermanna Ebbinghausowa z 1885 roku przedstawia dane ilościowe dotyczące procesu zanikania śladu pamięciowego (engramu) względem określonego czasu. Krzywa zapominania jest więc dzisiaj klasycznym modelem zapamiętywania, opisywanym we współczesnej literaturze psychologii zajmującymi się modelami pamięci ludzkiej[9]. Krzywa przedstawia ilość zapamiętanych informacji ze względu na czas, który upłynął od momentu ich zapamiętania.
Wprowadza ona pojęcia takie jak siła śladu pamięciowego (czyli dostępność materiału do przeniesienia z pamięci długotrwałej do pamięci krótkotrwałej), oraz czas, który upłynął od czasu utworzenia tego śladu.
W roku 1983 Benedict Anderson utworzył na tej podstawie funkcję[22]:
gdzie:
S – siła śladu pamięciowego;
t – czas, który upłynął od momentu utworzenia tego śladu;
b – wskazuje na ujemne przyśpieszenie śladu pamięciowego, malejące z czasem.
Całość teorii krzywej zapominania da się zwizualizować w postaci wykresu:
Rysunek nr 3. Wykres krzywej zapominania.
Źródło: https://uwaterloo.ca/counselling-services/curve-forgetting
Powyższy wykres jest tylko jednym z wielu grafów na ten temat, jednak został wybrany przeze mnie ze względu na to, że przedstawia on zarówno proces zapominania pojedynczej informacji jak również cały proces związany z przypominaniem danej informacji (jednostki wiedzy). Jego interpretacja wygląda więc następująco: W dniu pierwszym, przed wykładem, w grupie kontrolnej badanych studentów, żaden z nich nie miał żadnych informacji na temat zawartości tematu, w związku z tym poziom wiedzy mierzony osią pionową był równy zeru. W dniu pierwszym, po uważnym wysłuchaniu wykładu poziom wiedzy studentów był równy ok. 100%. Kolejnym punktem naszego wykresu jest dzień drugi – podczas prowadzenia tego eksperymentu grupa kontrolna była poproszona o niepowtarzanie materiału w ciągu dnia. W tym punkcie zauważamy, że 50-80% nauczonego materiału ulega zapomnieniu w ciągu 24 godzin. Według autora cytowanego badania, informacja ulega zapomnieniu ponieważ niepowtarzana interpretowana jest przez nasz system poznawczy jako nieważny. Schodząc dalej czarną linią wykresu zauważamy, że niepowtarzana informacja w dalszym ciągu ulega zapominaniu, chodź najgwałtowniej w ciągu 24 godzin. Po 30 dniach niepowtarzana informacja ulega praktycznie całkowitemu zapomnieniu (pamiętamy tylko około 2-3%, co w praktycznej perspektywie może dla nas oznaczać tyle, że gdy ponownie wysłuchamy jej w później – będzie wydawała się zupełnie nową informacją).
Wykres ten posiada dodatkowo żółtą krzywą – i oznacza ona kolejne przypomnienia danego materiału. Podczas gdy informacja niepowtarzana ulega zapominaniu (czyli nauka tak naprawdę mija się z celem) kolejne przypomnienia zapewniają wysoką zapamiętywalność. Autor badania tłumaczy ten fakt tym, że często powtarzana informacja jest interpretowana przez nasz system poznawczy jako ważna – w związku z tym na dłużej pozostaje w naszej pamięci. Wykres powyżej pokazuje więc, że wystarczy tylko ok. 10 min na powtórzenie informacji z poprzedniej partii nauczonego materiału w ciągu 24 godzin, aby poziom naszej wiedzy znów był równy ok. 100%. Tydzień później wystarczy już tylko 5 minut powtórki, aby utrzymać ten sam poziom, a po miesiącu to tylko 2-4 minut. Do podobnych wniosków (więc i wykresów) możemy dojść za pomocą różnych eksperymentów dotyczących zapamiętywania[10] [11].
Na wstępie omawiania modeli i algorytmów wyznaczania powtórek napisałem dodatkowe czynniki mające na celu poprawę jakości zapamiętywania, ale ze względu na trudność ich implementacji do systemów komputerowych – musimy opierać się na krzywej zapominania, która chodź ich nie uwzględnia, to potwierdzona wieloma eksperymentami w dużym stopniu odzwierciedla proces zapamiętywania i zapominania informacji, dlatego przy ocenie dostępnych platform e-learningowych będzie ona również jednym z głównych kryteriów ich oceny. Kolejnym będzie omawiany poniżej problem motywacji oraz zaproponowane narzędzia, które mogą pomóc zminimalizowania procesu zmniejszonej motywacji.
Problem motywacji jest bardzo szeroko omawiany w literaturze. Na potrzeby niniejszej pracy jednak skupię się na problemie motywacji związanej z nauką języków obcych. Ważne będzie tutaj założenie, że osoba która korzysta z metod e-learningowych chce z nich korzystać, w przeciwnym razie dokładne omówienie tego problemu przekroczyłoby granice tej pracy.
Zacząć należy więc od definicji motywacji. Ponieważ jest to dziedzina humanistyczna istnieje bardzo wiele jej definicji, jednak dla potrzeb tej pracy posłużę się następującą definicją:
”Motywacja to coś co pobudza do działania i nadaje mu kierunek, skoro już raz zostało ono wzbudzone. Istnieją dwa główne aspekty motywacyjnego zachowania: aspekt pobudzania (źródło energii) i aspekt kierunku działania.”[12].
Kolejnym krokiem będzie jej wyjaśnienie względem nauki języków obcych.
Aspektem pobudzenia będziemy nazywać chęć nauki języków obcych (wcześniej wymienione założenie, że osoba korzystająca z metod e-learningowych przede wszystkim chce z nich korzystać); aspektem kierunku działania w tym wypadku będzie wspomaganie nauki właśnie dzięki wykorzystaniu metod e-learningowych.
Mówiąc o motywacji, musimy wprowadzić dodatkowo kilka określeń związanych z nauką języków obcych. Przede wszystkim w kontekście tej pracy będziemy mówili
o motywacji do korzystania z metod e-learningowych w celu wspomagania procesów nauki w rozróżnieniu na następujące elementy[13]:
– Selekcja słownictwa na potrzeby ucznia, w skład którego wchodzą:
– częstotliwość występowania – selekcja najczęściej występującego słownictwa na podstawie analizy danego języka; problemem motywacji w tym wypadku będzie to, że w niektórych językach (w szczególności germańskich) najczęściej występującymi słowami są tzw. słowa gramatyczne lub funkcjonalne (np. przyimki, niektóre czasowniki modalne w języku angielskim itd.); to kryterium zmusza nas do rozwiązania tego problemu poprzez naukę słownictwa
w kontekście;
– zasięg występowania danego słowa – czyli niektóre słowa występują najczęściej w zależności od badanej płaszczyzny. Znajomość najczęściej używanego słownictwa, nawet jeżeli będzie to 20 000 słów, może nie wystarczyć, jeżeli weźmiemy dodatkowo słownictwo specjalistyczne. Inaczej mówiąc, słownictwo występujące w prasie śniadaniowej jest inne niż to, które występuje w pracach naukowych. Problemem tutaj będzie więc wybór właściwego słownictwa, które dodatkowo posiada wartość semantyczną (odpowiadającej naszym zainteresowaniom). Rozwiązaniem ze strony platformy e-learningowej będzie więc możliwość wyboru słownictwa na dany temat lub możliwość stworzenia własnej bazy słownictwa najlepiej odpowiadającej potrzebom osoby uczącej się[14].
– wyczuwalność – inaczej mówiąc jest to trudność danego słowa dla osoby uczącej się go. Może być spowodowana relacjami danego słowa w języku ojczystym – np.
ang. actually (tłum. właściwie) z polskim „aktualnie”; rozwiązaniem ze strony platformy e-learningowej będzie tutaj możliwość zastosowania wielu przykładów użycia danego słowa i dodawanie własnych komentarzy do dostarczonych (lub zakupionych) kursów dla tych platform;
– Selekcja materiałów gramatycznych – możliwość platformy e-learningowej powinna umożliwić rozdzielenie materiałów stricte do nauki gramatyki od materiałów zawierającej słownictwo. Dobrym rozwiązaniem jednak w tym przypadku będzie połączenie nauczanego słownictwa z materiałami gramatycznymi.
Kolejnym problemem związanym z motywacją będzie monotonia wykonywanych czynności związanych z nauką. Wymienione w poprzednim podrozdziale algorytmy ułatwiające zapamiętywanie łączą się bez wątpienia z ciągłym powtarzaniem materiału. Chodź materiał, który znamy, na podstawie ww. modeli jest powtarzany coraz rzadziej, to jednak nauka języków obcych to bez wątpienia bardzo długi proces. Dr Jacek Tomaszczyk (wykładowca Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach)
w swojej opinii w jednym z udzielonych wywiadów stwierdza, że aby nauczyć się języka angielskiego na średniozaawansowanym poziomie to aż 4 lata systematycznej, codziennej nauki[15]. Powtarzanie materiału przez taki okres tak naprawdę wchodzi w ramy monotonii. Zadaniem platformy e-learningowej w tym wypadku będzie więc możliwość skorzystania z narzędzi w taki sposób, aby poziom koncentracji na danym temacie był wysoki (więcej na ten temat napisałem przy okazji omawiania zastosowania technik komputerowych w celu usystematyzowania materiału). W przeciwnym razie proces monotonii może być tak silny, że całkowicie zniechęci on osobę do wykonywania codziennych powtórek, w związku z czym efektywność nauki przy wykorzystaniu metod e-learningowych znacznie spadnie.
W ramach problemu motywacji należy wymienić również brak właściwego bodźca mającego na celu nakierowanie danego ucznia do osiągnięcia danego celu.
W poniższym podrozdziale omówię obecnie wykorzystywane techniki komputerowe oraz opiszę jak mają się one w świetle przedstawionych powyżej czynników związanych z ludzkimi ograniczeniami. Dodatkowo wspomnę, że w pierwszym rozdziale napisałem, iż e-learning daje bardzo szerokie możliwości zastosowania wszelakich metod komputerowych, dlatego jednym z kryteriów oceny dostępnych platform e-elearningowych będzie zastosowanie w platformie takich metod, które przede wszystkim nie utrudnią już dostatecznie trudnego procesu nauki języków obcych, a docelowo pozwolą chociaż w jakimś stopniu je ułatwić.
2.2 Najpopularniejsze rodzaje technik komputerowych
Poniższa tabela prezentuje różne metody wykorzystywane przy pracy
z platformami e-learningowymi. Należy zaznaczyć tutaj, że proces nauki języków obcych jest bardzo złożony, a platforma e-learningowa pomoże w zdobywaniu nowego słownictwa (poprzez zastosowanie różnych technik komputerowych i optymalizowanie powtórek materiału), jednak na pewno nie zastąpi ona kontaktu z „żywym językiem” – dlatego wszystkie platformy będą więc oceniane jako pomoc w zdobywaniu nowego zasobu słownictwa, co niewątpliwie jest fundamentem jeżeli mówimy o językach obcych, jednak tylko wykorzystanie jej jako pomoc lub jako część kompletnego kursu (e-learning synchroniczny) da najlepszy efekt w postaci opanowania danego języka.
Poniższa tabela przedstawia stosowane w platformach techniki komputerowe. Przedstawiono również wady i zalety każdej z technik na podstawie ich analizy względem efektywności nauki (wysokiego zaangażowania psychologicznego).
Tabela ta została opracowania na podstawie analizy dostępnych produktów do nauki języków obcych, a następnie dana technika została poddana analizie jej przydatności względem możliwości ludzkiego systemu poznawczego na podstawie książki „e-Learning and the Science of Instruction Proven Guidelines for Consumers and Designers of Multimedia Learning – Third Edition autorstwa Ruth Colvin Clark’a oraz Richard E. Mayer’a.
Tabela nr 2. Najpopularniejsze techniki komputerowe w systemach e-learningowych.
| Nazwa techniki | Opis techniki | Wady | Zalety |
| Powiedz słowo | Polega na prezentacji użytkownikowi strony wraz z definicją danego słowa. Zadaniem użytkownika jest udzielenie odpowiedzi ze słowem, które zgodne jest z podaną definicją. W zależności od rodzaju platformy istnieje możliwość wyboru poziomu znajomości słowa lub opcja „Wiem/nie wiem”. | Udzielenie odpowiedzi może obniżyć naszą czujność i zapamiętywanie, jeżeli mówimy o pisowni danego słowa. | Możliwość prezentacji słowa w kontekście; Wysokie zaangażowanie psychologiczne, ponieważ odpowiedź udzielana jest na podstawie definicji;Możliwość zastosowania dodatkowych technik takich jak: wysłuchiwanie definicji czy przedstawienie fragmentu ilustracji (głównie w przypadku rzeczowników) czy nagrania lektora dla danego słowa i/lub definicji. |
| Uzupełnij zdanie | Polega na prezentacji strony z fragmentem zdania, w które należy wpisać odpowiednie słowo. Często połączona jest z definicją danego słowa, możliwe jest również zastosowanie ćwiczeń wymagających zmiany danego słowa (np. odmiany) w celu dopasowania do całości zdania. | Odpowiedź udzielana jest na podstawie wpisania przez użytkownika danego słowa – w związku z tym, przy dużej ilości powtórek zaangażowanie zachowawcze może być mocniejsze niż zaangażowanie psychologiczne. | Możliwość uczenia jednocześnie słownictwa i gramatyki na podstawie jednego ćwiczenia oraz możliwość zastosowania dodatkowych technik takich jak udźwiękowianie pojedynczego słowa oraz całego zdania czy dodanie dodatkowych materiałów multimedialnych jak grafika itp. |
| Wybierz słowo z wybieranej listy | Polega na wysłuchaniu/odczytaniu definicji lub odczytaniu fragmentu zdania oraz wybraniu danego słowa z rozwijanej listy. | Możliwy brak wystarczającego zaangażowania psychologicznego, przy dużej ilości powtórek w przypadku braku zastosowania funkcji losującej daną pozycję na liście może dojść do mechanicznego wykonywania zadania, które jednak nie będzie zgodne z poznanym i opisanym wcześniej ludzkim systemem poznawczym. | Możliwość nauki mylonego słownictwa (np. ang. staff vs. stuff). |
| Rozsypanka | Polega na ułożeniu zdania z rozsypanych słów. | Możliwość przewyższenia aktywności zachowawczej nad psychologiczną, przez co traci na tym merytoryczna część zadania. | Utrwalanie poznanych struktur gramatycznych;Utrwalanie poznanego słownictwa i jego zastosowania w kontekście. |
| Wybieranie prawidłowej definicji | Polega na odczytaniu i/lub wysłuchaniu danego słowa i wybraniu jego definicji. | Źle zastosowana może skutkować nauką słownictwa bez kontekstu. | Budowanie umiejętności skojarzenia danego słowa z definicją;Może przyczynić się do wzrostu umiejętności myślenia w języku obcym. |
| Dyktando i rozpoznawanie ze słuchu | Polega na wpisywaniu lub udzielaniu odpowiedzi na wysłuchany fragment (słowo lub zdanie). | Źle zastosowana może skutkować nauką słownictwa bez kontekstu. | Budowanie umiejętności skojarzenia wymowy z pisownią. |
| Wpisywanie słowa – tłumaczenie | Polega na przetłumaczeniu danego słowa z jednego języka do drugiego. | Nie wszystkie słowa dają się przetłumaczyć w identyczny sposób. | Pomaga z budowaniu obszernego zasobu słownictwa. |
Ponadto, przy ocenie platform e-learningowych brane będą pod uwagę również możliwości ich personalizacji pod względem możliwości edycji gotowych kursów (lub możliwości dodawania do nich własnych notatek, komentarzy czy grafik [tzw. mnemotechniki] itp.) oraz możliwość wyboru nauczanego materiału ze względu na częstość występowania, kategorii czy danego egzaminu. Ważnym kryterium będzie też zastosowany algorytm wyznaczania powtórek materiału.
Ponieważ na rynku istnieje wiele produktów wykorzystujących ww. techniki i są one oferowane przez różnych producentów, pragnę zauważyć, że póki co nie istnieje jeden wspólny format przenoszenia wyników nauki z jednej platformy na drugą, jednak jako kryterium przyjmę tutaj możliwość przenoszenia wyników nauki z jednego urządzenia na drugie (np. tablet z systemem Android i komputer osobisty z systemem Windows) w ramach jednej platformy.
[1] Jagodzińska M., Psychologia pamięci, Helios, Warszawa 2008, s. 22 – 25
[2] Lechowicz M., Podstawowe rodzaje pamięci – artykuł: http://www.publikacje.edu.pl/pdf/7011.pdf [dostęp online: 28.04.2016 r.]
[3] Kossylyn S. M., Rosenberg R.S., w tłum. Majczyna M., Majczyna B., Sikora K., Tylikowska A., Psychologia. Mózg, człowiek, świat, Znak, Warszawa 2008, s. 296 – 298
[4] Zimbardo P.G,, Psychologia i życie – wyd IV. – PWN, Warszawa 2012, s. 381
[5] Vetulani J., Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, PAN 2006, wyd. 1, s. 7–12 (artykuł)
[6] Buzan T. Use your memory. Pearson Education, 2006
[7] Wagenaar W.A., My memory: A study of autobiographical memory over six years.Cognitive psychology, Cambridge University Press, Cambridge 1986, s.225–252
[8] Leitner S. and Totter R., So lernt man lernen, Verlag Herder, Haga 1972
[9] Falkowski A., NAUKA 2/2004 s. 105-124 (artykuł)
[10] Thomassen A., Learning and Forgetting Curves: A Practical Study – Department of Management Systems – University of Waikato New Zealand – (artykuł: http://www.orsnz.org.nz/conf33/papers/p63.pdf) [dostęp online: 28.04.2016 r.]
[11] Loftus R.G., Journal of Experimental Psychology, Learning Memory and Cognition
Vol. 11, No. 2, – University of Washington, Waszyngton 1985 (s. 397-406)
[12] E.R. Hilgard, Wprowadzenie do psychologii, PWN, Warszawa 1972
[13] Michońska-Stadnik A., Wąsik Z. (red.), Nowe spojrzenia na motywację w dydaktyce języków obcych Tom 2, wyd. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Filozoficznej we Wrocławiu, Wrocław 2008, (s. 12-14)
[14] Szafraniec M., Innowacyjne metody kształcenia – Referat na cykl konferencji w projekcie Belfer, s. 9, http://www.womkat.edu.pl/files/standaryzacja/Materialydydaktyczne/Innowacyjne_metody_ksztalcenia_MSZ_referat.pdf [dostęp online: 28.04.2016 r.]
[15] Wywiad dostępny online: http://www.isel.edu.pl/blog/wpis.php?nw=250 [dostęp online: 28.04.2016 r.]